POTOMSTVO KAO PRIVILEGIJA BOGATIH
Tekst napisala: Milica Bonar, volonterka Fondacije CURE
REPRODUKTIVNO ZDRAVLJE I REPRODUKTIVNA PRAVA KAO OSNOVNA LJUDSKA PRAVA:
Reproduktivno zdravlje je stanje potpunog fizičkog, mentalnog i društvenog blagostanja, a ne samo pitanje odsustva bolesti ili tjelesnog nedostatka u svim aspektima koji su vezani za reproduktivne organe, njihove funkcije i procese.
S tim u vezi, reproduktivno zdravlje podrazumijeva da ljudi mogu imati zadovoljavajući i bezbijedan seksualni život, te sposobnost da se razmnožavaju i donesu slobodnu odluku o tome da li će i kada tu sposobnost iskoristiti.
U ovaj posljednji navedeni uvjet uključeno je i pravo žena i muškaraca da imaju osiguran pristup informacijama o tome kako doći do djelotvornih, dostižnih i prihvatljivih metoda koje se tiču planiranja porodice, i to po vlastitom izboru, zatim kako doći do drugih metoda po vlastitom izboru koje se tiču regulacije plodnosti u skladu sa zakonom, te kako steći pravo pristupa primjerenim zdravstvenim uslugama koje će ženama omogućiti da bezbijedno prežive trudnoću i porođaj, kao i one koje će parovima osigurati najbolje uslove da dobiju zdravo dijete.
Imajući u vidu ovu definiciju, reproduktivna i seksualna prava određuju ljudska prava koja su već priznata u nacionalnim pravnim propisima, međunarodnopravnim dokumentima o ljudskim pravima i drugim dokumentima o kojima postoji konsenzus. Ova prava oslanjaju se na priznanje osnovnog prava svih parova i individua da slobodno i na vlastitu odgovornost odluče o broju, stanju i vremenu rađanja djece, te da s tim u vezi raspolažu informacijama, sredstvima i pravima koja će im omogućiti da dostignu najveću razinu seksualnog i reproduktivnog zdravlja.To podrazumijeva i pravo parova i pojedinaca/ki da bez diskriminacije, prisile i nasilja donesu odluku koja se tiče njihove reprodukcije, kao što je zapisano u dokumentima o ljudskim pravima. Pri ostvarivanju ovog prava ljudi bi trebalo da uzmu u obzir potrebe svoje već rođene, ali i buduće djece, kao i svoje obaveze prema zajednici.(UNFPA: Akcijski program UN-ove Konferencije o populaciji i razvoju, Kairo, 5.-13.9.1994. godine, paragraf 7.2,7.3.)
Ljudska prava žene obuhvataju i pravo da bez prisile, diskriminacije ili nasilja žena može slobodno i na vlastitu odgovornost donositi odluke u vezi sa svojim seksualnim i reproduktivnim zdravljem, kao i svim pitanjima koja se tiču njene seksualnosti. Jednakopravan odnos između muškarca i žene u odnosu na njihovu seksualnu vezu i reprodukciju, što uključuje neograničeno uvažavanje osobe, zahtijeva međusobno uvažavanje, sporazum i zajedničku odgovornost za seksualne postupke i njihove posljedice. (Svjetska konferencija o pravima žena, Akcijska platforma iz Pekinga, 4.-15. septembar 1995. godine, paragraf 96; www.un.org/depts/german/conf/beijing/anh_2_3.html#iv-c).
Strategijom o reproduktivnom zdravlju Svjetske zdravstvene organizacije iz 2004. godine definisano je pet glavnih problema reproduktivnog zdravlja: poboljšanje pretporođajne, porođajne i postporođajne zaštite, pružanje visokokvalitetnih usluga planiranja porodice, uključujući i usluge za liječenje neplodnosti, eliminisanje rizičnog pobačaja, borba sa spolno prenosivim bolestima i promovisanje seksualnog zdravlja.
PROIZVODNJA LJUDSKOG ŽIVOTA I RAZVOJ GLOBALNOG TRŽIŠTA KAO REZULTAT NEPLODNOSTI:
Polazeći od činjenice koju su utvrdili Ujedinjeni narodi, da je pravo na porodicu temeljno ljudsko pravo, preporuka koju je dao Evropski parlament u saradnji s Evropskim udruženjem za humanu reprodukciju i embriologiju (ESHRE), podrazumijeva da metode potpomognute oplodnje budu inkorporirane u populacijsku politiku svih zemalja Evrope.
Procjene su da je u Evropi više od 15% parova u reprodukcijskoj dobi neplodno ili ima ozbiljnih poteškoća da ostvari željenu trudnoću, a evidentno je da porast neplodnosti uzrokuje negativna demografska kretanja u Evropi.
Činilo se da je donedavno postojao etički konsenzus o tome da organi i biološki materijali poput matičnih ćelija ne smiju podleći logici tržišta i proizvoda. Zbog toga je bilo dozvoljeno da se matične ćelije i jajašca doniraju, ali nisu smjeli imati cijenu niti su se smjeli kupovati niti prodavati. U Holandiji je farmaceutska kompanija AKZO zamolila žene u prvim sedmicama trudnoće da doniraju svoj urin kako bi pomogle drugim ženama, pošto on u prvim sedmicama trudnoće sadrži supstance koje se mogu koristiti za testove trudnoće i za razvoj hormona koji utiču na plodnost.(Grupta, Jyotsna Agnihotri/Richters, Annemiek (2008): Embodied Subjects and Fragmented Objects: Women's Bodies, Assisted Reproduction Technologies and the Right to Self-Determination, u Biotechnical Inquiry (2008)5, 243. Reproduktivne agencije nude klijentima pristup biološkim supstancama i organima,od jajašaca do maternice, te izbor u skladu s kvalitativnim kriterijima na globalnom tržištu, na primjer, jajašca žene s određenom bojom kože, kose, očiju i sa željenim koeficijentom inteligencije i razinom obrazovanja. U Sjedinjenim Američkim Državama troškovi se kreću između 750 i 8.000 američkih dolara za “najbolji kvalitet“, kao što agencije za posredovanje vole reklamirati posao. Tokom ekonomske krize u Španiji mnoge studentice donirale su svoja jajašca i za to dobivale više od 1.000 eura. U Indiji donatorke ostvaruju primanja od 850 američkih dolara .(Schultz,Susanne/Braun, Kathrin (2010): Donatorke prodavačice jajašaca potrebnih za istraživanje kloniranja, u: Berliner Debate Initial 21 (4), 28-40).
Kada je u pitanju surogat majčinstvo, agencije i klinike nude komparativnu prednost Juga: u Indiji se cijene kreću između 25.000 i 50.000 američkih dolara , u usporedbi s 80.000 do 100.000 američkih dolara u Sjedinjenim Američkim Državama. Mit o obostranoj koristi, tipičan za globalizaciju, mistificira radni i uslužni ugovor između bogatih roditelja koji žele dijete i surogat majke. U vodećim klinikama u Indiji, surogat majke dobivaju od 6.000 do 7.500 američkih dolara. Međunarodna utakmica koja sve više raste i nedostatak zakonske regulative proizvode ogroman pritisak cijena te su žene te koje, kao i kod drugih nesigurnih poslova, pod neoliberalnim uvjetima, snose puni rizik, što znači da nisu osigurane i da u slučaju pobačaja ili mrtvorođenog djeteta isplata izostaje. S 3.000 registrovanih reproduktivnih klinika u Indiji surogat majčinstvo dostiže godišnji promet od 450 miliona američkih dolara. Od 25.000 proizvedenih beba, pola je bilo naručeno iz inostranstva, a indijska država podržava ovaj medicinski turizam smanjenim porezima i carinama, kao što je to slučaj kod drugih izvornih industrija koje su u ekspanziji. Kako bi šanse da maternica surogat majke prihvati embrion bile veće, po pravilu se vrši implantacija pet embriona u skladu s principom tržišne efikasnosti.U ovakvim uslovima, trudnoće s dvojkama ili čak trojkama uobičajena su pojava.Ukoliko roditelji koji su izvršili narudžbu žele samo jedno dijete, ostali embrioni se u tom slučaju podvrgavaju pobačaju. Surogat majke žive u domu pored klinike, gdje su pod stalnim nadzorom i kontrolom, slično kao što je to slučaj s radnicima i radnicama u Kini koji/e žive u halama za prenoćište smještenim pored fabrike. One podliježu takvoj disciplini da devet mjeseci treba da se brinu o proizvodnji jednog visokokvalitetnog proizvoda za nekog drugog, a da ne razviju emotivnu vezu s bebom.
Žene s juga, s tim u vezi, nude usluge za reprodukciju ljudima sa sjevera, čime omogućavaju transnacionalni reproduktivni biznis i ogromnu dobit, dok se nejednakosti između žena i socijalna stratifikacija reprodukcije povećavaju. Parovima iz globalne srednje klase na taj način je omogućeno da svoja reproduktivna prava ostvare kao dio svog “imperijalnog“ načina života, dok istovremeno nastaje novi svjetski poredak reprodukcije.
